همه ما برای فراهم کردن شرایط راحتی در منزل تمام تلاش خود را می‌کنیم، اما چرا راحتی فضای کار خیلی برای ما اهمیت ندارد؟ با توجه به اینکه بیشتر ما ۶ روز در هفته و ۸ ساعت از هر روز را در محل کار خود سپری می‌کنیم، اما باز هم راحتی و آسایش در محیط کار و وجود یک فضای ارگونومیک را در اولویت قرار نمی‌دهیم. تا انتهای مطلب همراه مجله مکعب بمانید.
چرا ارگونومی موضوع بسیار مهمی است؟
واقعا ارگونومی چیست؟ ارگونومی یا ارگونومیک علم طراحی محل کار است. یک فضای اداری ارگونومیک به گونه‌ای طراحی می‌شود که شما راحت باشید و در معرض انواع آسیب‌دیدگی قرار نگیرید. به بیانی دیگر ما می‌توانیم ارگونومی را به عنوان علمی برای طراحی محل کار به روشی کارآمدتر در به حداقل رساندن فشار، صدمات و حوادث تعریف کنیم. نشستن برای ساعت‌های طولانی، بدن را تحت فشار قرار می‌دهد و می‌تواند باعث اختلالات اسکلتی عضلانی (MSD) و سایر مشکلات شود. بروز مداوم این مشکلات می‌تواند باعث بهره‌وری کم، افزایش غیبت، افزایش هزینه‌های درمانی و مراقبت‌های بهداشتی کارمندان و غیره شود. تحقیقات نشان داده‌اند که برنامه‌های موثر و موفق برای اجرای اصول ارگونومی در محیط کار می‌توانند فراوانی بروز MSDها را ۶۱ درصد و غیبت کارمندان را تا ۸۷ درصد کاهش دهند. بنابراین، در نظر گرفتن اهمیت ارگونومی در محیط کار برای به حداقل رساندن خطرات با انجام کارشناسی‌های لازم توسط کارفرمایان بسیار مهم است. پیشنهاد می‌کنیم پیش از تاسیس شرکت و یا در حین بازطراحی آن با کارشناسان خبره طراحی داخلی یا معماری در زمینه اصول ارگونومی در محیط کار مشورت کنید.
ارگونومی چیست؟
با شنیدن کلمه ارگونومی حتما شما هم به یاد صندلی اداری می‌افتید که برای جلوگیری از مشکلات جسمی در محیط کار طراحی شده‌اند. این در حالی است که این اصطلاح یک تعریف عمیق دیگر نیز دارد. در واقع ارگونومی به علمی اشاره دارد که هدف محصولات تولید شده بر اساس اصول آن، کاهش استرس فیزیکی و آسیب‌های ناشی از کار است. این محصولات می‌توانند خطر وقوع آسیب‌های ناشی از استفاده بیش از حد از یک عضو بدن، وضعیت نامناسب و غیراستاندارد بدن در زمان کار و اختلالات اسکلتی-عضلانی جدی‌تر را به شدت کاهش دهند. ارگونومی با طراحی فضاهای کاری، ابزارها و تجهیزاتی که به حفظ سلامت جسمانی کارکنان کمک می‌کنند موجب کاهش خطر چنین آسیب‌هایی می‌شود.
اصل ارگونومی چیست؟
اصول ارگونومیک در واقع همان ایده‌های اصلی هستند که زیربنای رفتارهای پیشگیری‌کننده از آسیب‌ها محسوب می‌شوند. طبق این اصول کارمندان باید اقداماتی را انجام دهند تا از آسیب‌های ارگونومیک مانند اختلالات اسکلتی-عضلانی تا جای ممکن پیشگیری شود. یک تعریف عامیانه دیگر نیز از این اصول وجود دارد و طبق آن اصل ارگونومی به استفاده از ابزارها و روش‌هایی گفته می‌شود که با قابلیت‌های فیزیکی کارکنان مطابقت دارند. مهم‌ترین اصول ارگونومی عبارتند از:
- استفاده از ابزارها و تجهیزاتی که حالت بدن را در زمان کار خنثی می‌کنند
- انجام کارهای تکراری به صورت چرخشی برای جلوگیری از وارد آمدن فشار بیش از حد به ماهیچه‌ها و سایر بافت‌ها
- استفاده از تکنیک‌های مناسب کاری مانند شیوه اصولی بلند کردن، حمل کردن، هل دادن و کشیدن اجسام سنگین
مزایا و اهمیت ارگونومی در محیط کار
فضای کاری و تجهیزات نامناسبی که به درستی متناسب با نیازهای کارمندان شما تنظیم نشده‌اند، می‌توانند احساس خستگی، ناامیدی و عدم تمرکز در آنها ایجاد کنند. اگر می‌خواهید بهره‌وری و انگیزه کارمندان خود را افزایش دهید و از آسیب‌دیدگی در محل کار جلوگیری کنید، به نکات ارائه شده در این مطلب توجه کنید. رعایت اصول ارگونومی در محیط کار می‌تواند تأثیرات بسزایی در یک شرکت داشته باشد و از بسیاری جهات به سود آن باشد. در ادامه به مزیت‌های ارگونومی اشاره شده است:
- کیفیت محصولات را بهبود می‌بخشد و بهره‌وری نهایی را افزایش می‌دهد
- روحیه و سلامت جسمی کارمندان را بهبود می‌بخشد
- غیبت کارمندان را کاهش می‌دهد
- سطح ایمنی محل کار را افزایش می‌دهد
- شرایط اقتصادی شرکت را با کاهش خسارات و هزینه‌ها بهبود می‌بخشد
- احتمال جابه‌جایی کارمندان را کاهش می‌دهد
کاربرد ارگونومی در زندگی روزمره
ارگونومی عامل مهمی در ایجاد محیطی است که بهره‌وری در آن به شدت بالاست. سه نوع ارگونومی وجود دارد که مهم‌ترین آن ارگونومی فیزیکی است. این نوع ارگونومی مربوط به شیوه‌های جلوگیری از اختلالات اسکلتی-عضلانی است که احتمالا با محیط کار مرتبط هستند. درک اهمیت این شیوه بهینه‌سازی فضا، به شدت می‌تواند در تمام جنبه‌های زندگی شما از رانندگی گرفته تا دیگر کارهای روزمره تاثیر مستقیم داشته باشد. به عنوان مثال وقتی در محل کار خود از تجهیزات استانداردی مانند صفحه کلید ارگونومیک، صندلی و میز اداری که بر اساس اصول این علم طراحی شده‌اند استفاده می‌کنید؛ کمتر ممکن است دچار گردن درد، تنش و استرس عضلانی و سندرم تونل کارپال شوید. علاوه بر این، عمل ارگونومی در دیگر جنبه‌های زندگی ما نیز اثرگذار است. یک مثال دیگر از کاربرد ارگونومی در زندگی روزمره به شیوه اصولی رانندگی کردن باز می‌گردد. اگر در هنگام رانندگی به اساس این علم یعنی تنظیم کردن آینه‌ها، ارتفاع صندلی، تکیه‌گاه کمر و سر توجه کنید؛ می‌توانید از سردرد و قوز شدن بیش از حد بدن در حین رانندگی جلوگیری کرده و بروز مشکلات مرتبط با این شیوه نشستن را به تاخیر بیاندازید.
راه‌های بهبود ارگونومی محل کار
یک برنامه ارگونومی عالی، فرآیندی است که به طور مداوم بهبود یابد و فعال و اولویت‌بندی شده باشد. اما واقعا چگونه می‌توان ارگونومی محل کار را بهبود بخشید؟ علاوه بر مواردی که یک کارفرما باید زیر نظر یک کارشناس برای بازطراحی مطابق با اصول ارگونومی در محیط کار در نظر بگیرد؛ توجه به موارد کوچکی مثل قرار دادن صحیح صندلی‌ها و میزها توسط کارمندان نیز می‌تواند یک تغییر بزرگ برای شرکت ایجاد کند. در ادامه به اصولی که کارفرمایان و کارمندان باید برای بهبود ارگونومی محل کار رعایت کنند؛ اشاره شده است. شما در نقش یک کارفرما باید:
بهترین تجهیزات اداری را طبق اصول ارگونومی خریداری کنید
به عنوان یک کارفرما اطمینان حاصل کنید که تمام تجهیزات محل کار به ویژه صندلی ارگونومیک باشند. صندلی‌های قابل تنظیم بخرید که دارای پشتیبان کمر باشند. در کنار آن چیدمان تجهیزات اداری را به گونه‌ای برنامه‌ریزی کنید که فضای تنگی برای کارمندان فراهم نشود.
با غلبه بر مشکلات ارگونومیک از ایمنی محل کار مطمئن شوید
اصولا یک محل کار ایمن یک محل کار شاد و سازنده است. بنابراین مشکلات ارگونومیک که سلامت و ایمنی هر کارمند را تحت تأثیر قرار می‌دهند را به سرعت شناسایی و برطرف کنید.
به کارمندان خود آگاهی دهید
اگر کارمندان اصول ارگونومی در محیط کار را آموزش ببینند، اجرای آن نیز برای آنها بسیار ساده‌تر خواهد بود. در این شرایط، آنها قادرند حوادث و آسیب‌های محل کار را به حداقل برسانند و محیط کار ایمن‌تری ایجاد کنند. شما به عنوان یک کارمند باید:
همیشه یک وضعیت بدنی صحیح و مناسب را در پیش بگیرید
حفظ یک وضعیت بدنی صحیح در سالم و متناسب بودن بسیار موثر است. چرا که به جلوگیری از آسیب‌های وارده به کمر و گردن کمک می‌کند. در هر حالتی که هستید، اطمینان حاصل کنید که به درستی نشسته یا ایستاده‌اید و مدام وضعیت خود را بررسی کنید. طبق اصول طب فیزیکی، وضعیت صحیح وضعیتی است که بعد از گذشت زمان طولانی با احساس درد و فشار در عضلات و مفاصل همراه نباشد.
مراقب چشمان خود باشید
ساعت‌های طولانی خیره شدن به صفحه رایانه باعث خستگی چشم می‌شود که می‌تواند باعث استرس، سردرد و اختلال در بهره‌وری شود. مانیتور رایانه خود را در فاصله مناسبی از خود قرار دهید و وقتی بر روی صندلی خود نشسته‌اید مطمئن شوید که هم‌تراز سطح چشمان شما است. علاوه بر این، اگر چراغ یا پنجره‌ای در پشت آن قرار دارد، موقعیت مانیتور را طوری تنظیم کنید که از تابش خیره‌کننده آن بکاهد. اگر وضوح تصویر مانیتور کم است یا آسیب‌دیده، در اسرع وقت آن را تعمیر کنید.
هر از چندگاهی استراحت کنید
فشار در محل کار می‌تواند مشکلات جدی برای بدن و ذهن شما ایجاد کند. برای جلوگیری از تجمع استرس و فشارهای وارده، استراحت کنید. حتی یک وقفه کوتاه ۵ دقیقه‌ای می‌تواند به کاهش خستگی و جلوگیری از اختلالات اسکلتی عضلانی کمک کند. پس از انجام مداوم حرکات تکراری اجتناب کنید و گاهی بلند شوید و راه بروید.
اطمینان حاصل کنید که تجهیزات کاری شما به درستی قرار گرفته‌اند
مبلمان و تجهیزات اداری باید متناسب با قد و نوع کار شما قابل تنظیم شده باشند. اگر پشت میز نشسته‌اید، صندلی شما باید به گونه‌ای تنظیم شود که پاها روی زمین قرار گرفته و زانوها با لگن هم سطح باشند. وسایلی را که مرتباً استفاده می‌کنید نزدیک خود قرار دهید تا به راحتی به آنها دسترسی داشته باشید؛ چرا که این کار می‌تواند از فشار عضلات بکاهد. حتی اگر می‌خواهید با آسیب جدی به ستون فقرات خود مواجه نشوید، به طور مداوم گوشی را بین گوش و گردن خود قرار ندهید.
در اطراف خود تنظیماتی انجام دهید
مواردی از قبیل وجود نور کافی (چه طبیعی و چه مصنوعی)، دمای اتاق مطبوع و وجود یک یا چند پنجره در دفتر برای تهویه و نور مناسب، می‌تواند بر روحیه و انگیزه شما تأثیر بگذارند. بنابراین این موارد را بررسی کنید تا مطمئن شوید که در بهترین شرایط هستید. ارگونومی محل کار آن‌طور که به نظر می‌رسد پیچیده نیست. رعایت نکات ذکر شده در بالا می‌تواند به شما در بهبود آن کمک کند. اما مطمئنا بهره‌مندی از تجربیات کارشناسان طراحی داخلی و معماری تاثیر بیشتری خواهد گذاشت. می‌توانید برای کسب راهنمایی و مشاوره تخصصی‌تر در این زمینه با گروه طراحی دکوراسیون داخلی مکعب مشورت کنید. این گروه مدت مدیدی است که در دو زمینه طراحی دکوراسیون اداری و طراحی دکوراسیون داخلی منزل فعالیت می‌کند و علاوه بر ارائه خدمات طراحی و مشاوره بصورت رایگان، سعی در طراحی و تولید محصولات متناسب با فضاهای مذکور را دارد. محصولاتی که در گروه مکعب طراحی و تولید می‌شوند علاوه بر ارگونومی دارای تنوع در متریال هم می‌باشند که این موضوع انتخاب را برای شما آسان می‌کند.
عوامل زیان آور محیط کار
عوامل زیان‌آور متعددی در محیط کار وجود دارد که یکی از مهم‌ترین آنها، خطرات ارگونومیک است. این خطرات زمانی رخ می‌دهند که نوع کار، وضعیت بدن و شرایط کاری به شما فشار بیش از حدی وارد می‌کند. تشخیص این عوامل کمی سخت‌تر از مضراتی مانند خطرات بیولوژیکی است. چرا که کمتر کسی در آن واحد و همان لحظه‌ای که مشغول انجام کار است؛ متوجه فشار روی بدن یا آسیب‌های ناشی از این خطرات می‌شود. عوامل زیان‌آور ارگونومیک در کوتاه مدت فقط منجر به دردهای عضلانی می‌شوند؛ اما اگر فشار همچنان روی بدن ادامه داشته باشد قادر هستند که زمینه لازم برای ایجاد مشکلات جدی‌تر را فراهم کنند. مهم‌ترین عوامل زیان‌آور و خطرات ارگونومیک عبارتند از:
- استفاده از صندلی‌های اداری غیراستاندارد
- بلند کردن مکرر اجسام سنگین
- وضعیت نامناسب بدن پشت میز کار
- انجام حرکات فیزیکی غیرمتعارف، به خصوص اگر تکراری باشند
- استفاده از نیروی بیش از حد حین انجام کارهای یدی، به خصوص اگر مجبور به انجام مکرر آنها هستید
دلایل مهم بودن ارگونومی در محیط کار
برای درک اهمیت ارگونومی در محیط کار، بهتر است با مزایای اثبات شده‌ای که رعایت اصولی این علم به همراه دارند آشنا شوید:
- ارگونومی با کاهش سیستماتیک عوامل زیان‌آور ارگونومیک که در بخش قبلی به آنها اشاره شد؛ می‌تواند از بروز مشکلات جسمی پر هزینه جلوگیری کند.
- ارگونومی بهره‌وری نیروی کار را بهبود می‌بخشد. با خرید تجهیزات استاندارد و تولید شده بر اساس اصول این علم، نیروی کار می‌تواند با تلاش کمتر، کارآمدتر باشد.
- ارگونومی موجب بهبود روحیه کارمندان می‌شود. هنگامی که وظیفه شغلی از نظر فیزیکی بیش از حد بر روی کارکنان فشار وارد می‌کند؛ ممکن است انواع حالت روحی منفی به سراغ آنها بیاید. با استفاده از این علم، فشار ناشی از این حالت به شدت کمتر می‌شود.
- ارگونومی تعامل کارکنان را بیشتر می‌کند. کاهش احساس خستگی در طول روز باعث کاهش درخواست مرخصی، کاهش غیبت، بهبود روحیه و افزایش مشارکت کارکنان در امور می‌شود.
راه‌های بهبود ارگونومی محل کار
به عنوان کارفرما، برای کاهش خطر ابتلا به اختلالات اسکلتی-عضلانی و افزایش بهره‌وری نیروی کارتان می‌توانید از چند روش معرفی شده در ادامه استفاده کنید:
- از تجهیزات اداری استاندارد و مناسب در محیط کار استفاده کنید
- به کارکنان در مورد اهمیت توجه به مشکلات جسمی آموزش دهید
- خطرات موجود در محیط کار را ارزیابی کرده و برای رفع آنها اقدام کنید
- در بین ساعات کاری اوقاتی را برای استراحت کارکنان در نظر بگیرید
استانداردهای ارگونومی در محیط کار
رعایت استانداردهای ارگونومی در محیط کار، باعث ارتقای بهره‌وری، ایمنی و سلامت کارکنان می‌شود. این استانداردها روش‌هایی را برای بهبود انجام امور ترسیم می‌کنند که موجب کاهش استرس فیزیکی و خستگی ذهنی ناشی از کار می‌شوند. به عنوان مثال در کارهای اداری و اصطلاحا پشت میز نشینی، طبق این استانداردها، هنگام کار با صفحه کلید بازوها باید در حالت ریلکس باشند؛ آرنج باید تقریبا ۹۰ درجه خم شود و کف دست‌ها باید در راستای ساعد باشند. صندلی ارگونومی مورد استفاده نیز باید ارتفاع قابل تنظیمی بین ۴۲ تا ۵۱ سانتی‌متر داشته باشد؛ شیب صندلی باید بین +۳ تا -۴ درجه باشد؛ ارتفاع تکیه‌گاه کمر باید بین ۱۵ تا ۲۵ سانتی‌متر بلندتر از قد کاربرد باشد؛ زاویه تکیه‌گاه باید بین ۹۳ تا ۱۱۳ درجه قابل تنظیم باشد و ران کاربر باید بعد از نشستن روی این صندلی، تقریبا موازی با زمین بوده و کف پاهایش روی زمین قرار بگیرد.
یک میز ارگونومی استاندارد نیز باید طوری طراحی شده باشد که زانوی کاربر با نشستن پشت میز حداقل ۴۳ سانتی‌متر فضای افقی و ۶۰ سانتی‌متر فضای عمودی در اختیار داشته باشد.
ارگونومی نور در محیط کار
یکی از اصلی‌ترین اصول در ارگونومیک کردن محیط کار، توجه به نورپردازی فضاست. در یک محیط استاندارد باید به اندازه ۳۰۰ تا ۵۰۰ لوکس نور غیر مستقیم وجود داشته باشد. اگر از روشنایی‌هایی استفاده کنید که نورشان قابل تنظیم است که چه بهتر.
ارگونومی رنگ در محیط کار
هنگامی که رنگ مورد استفاده در محیط کار با معیارهای علمی انتخاب شود؛ قطعا می‌توان از آن به عنوان یک عنصر مهم در ارگونومیک کردن فضا نام برد. تحقیقات نشان داده که رنگ‌های خاص می‌توانند تاثیر مثبتی روی شادی، بهره‌وری و حتی سلامت جسمی کارکنان داشته باشند. به همین خاطر معمولا به کارفرمایان توصیه می‌شود که از ترکیب رنگ، نور و سایر اصول ارگونومی برای ایجاد فضایی استفاده کنند که بیشتر از کارکنان حمایت می‌کند. سفارشی کردن فضا متناسب با نیازهای کارکنان باعث می‌شود که آنها حین کار کردن احساس آرامش بیشتری داشته باشند و موثرتر کار کنند.
ارگونومی ارزش هزینه کردن را دارد
واقعیت این است که استفاده از ابزارهای این علم مانند خرید مبلمان اداری ارگونومی، سود زیادی برای شرکت‌ها دارد. آمارها نشان می‌دهد که ۵۰ درصد از نیروی کار کل جهان، بخش زیادی از ساعات کاری خود را در دفاتر سپری می‌کنند. بنابراین؛ فضای کاری که بر اساس این علم طراحی شده می‌تواند در بلند مدت، با افزایش بهره‌وری نیروی کار، هزینه‌ها را جبران کند.
